Ποιοι ήταν οι πρώτοι που φαντάστηκαν τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη; Οι αρχαίοι Έλληνες, καθώς και άλλοι λαοί της αρχαιότητας, όπως αποκαλύπτει η έρευνα της Άντριεν Μέγιορ (Adrienne Mayor), Ιστορικού της Επιστήμης και ερευνήτριας στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Μελετώντας αρχαίους μύθους, όπως του Τάλω, του μυθικού φύλακα της Κρήτης, η Ά. Μέιγιορ κατέληξε σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα, τα οποία κατέγραψε στο βιβλίο της «Θεοί και Ρομπότ: Μύθοι, Μηχανές και Αρχαία Όνειρα Τεχνολογίας» («Gods and Robots: Myths, Machines, and Ancient Dreams of Technology»), που κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό στις ΗΠΑ.Το Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και η Ελένη Μάρκου συνομίλησε με την ερευνήτρια τόσο για τις ρίζες των σύγχρονων τεχνολογικών αναζητήσεων και επιθυμιών ως προς τη δημιουργία τεχνητής ζωής, όσο και για τις ανάγκες που τις γέννησαν.
Ερ. Τι σας οδήγησε στη συγγραφή του βιβλίου «Θεοί και Ρομπότ: Μύθοι, Μηχανές και Αρχαία Όνειρα Τεχνολογίας» («Gods and Robots: Myths, Machines, and Ancient Dreams of Technology»);
Απ. Είμαι λαογράφος και ιστορικός της αρχαίας επιστήμης. Όλα τα βιβλία μου εστιάζουν στην αναζήτηση στοιχείων για τις πρώτες «επιστημονικές» παρορμήσεις στην κλασική αρχαιότητα. Πιστεύω ότι αυθεντικές γνώσεις και θεωρίες μπορεί να είναι ενσωματωμένες στους αρχαίους μύθους και θρύλους. Από το 2006 ζω και εργάζομαι στη Σίλικον Βάλεϊ, στην Καλιφόρνια, όπου περιβάλλομαι από καινοτομίες στην τεχνολογία για τη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ), καθώς και από άλλες επιστημονικές εξελίξεις. Γνωρίζω λοιπόν, πολύ καλά, τις σύγχρονες επιθυμίες για τη δημιουργία τεχνητής ζωής, από τα ρομπότ και την ΑΙ για τη βελτίωση και υπέρβαση της φύσης, έως την ενίσχυση και αύξηση των ανθρώπινων δυνάμεων, ακόμη και για την προσπάθεια προς την αθανασία. Ως ιστορικός της επιστήμης, μου φάνηκε φυσικό να εξερευνήσω πόσο βαθιές είναι οι ρίζες τέτοιων προσπαθειών και επιθυμιών.
Για το βιβλίο μου, ρώτησα: «Ποιος ήταν ο πρώτος που φαντάστηκε ρομπότ, ανθρώπινες βελτιώσεις και τεχνητή νοημοσύνη;». Ιστορικοί της επιστήμης ανιχνεύουν τις πρώτες αυτοματοποιημένες λειτουργίες στον Μεσαίωνα. Αλλά αναρωτήθηκα, είναι δυνατόν τέτοιες ιδέες -έννοιες- για αυτοκινούμενες μηχανές, αυτόματα και άλλα είδη τεχνητής ζωής να έχουν υπάρξει αντικείμενα φαντασίας πολύ πριν η τεχνολογία τα κάνει εφικτά; Ανακάλυψα ότι ήδη από την εποχή του Ομήρου, πριν από περισσότερα από 2.500 χρόνια, οι ελληνικοί μύθοι είχαν «οραματιστεί» τρόπους μίμησης, βελτίωσης και υπέρβασης της φύσης, με τρόπους που οι αρχαίοι Έλληνες θα μπορούσαν να είχαν ονομάσει βιο-τεχνία, «ζωή μέσα από τα τεχνουργήματα» («life through craft»), με άλλα λόγια βιοτεχνολογία. Η απροσδόκητη αρχαιότητα της αναζήτησης για τεχνητή ζωή και ο τρόπος με τον οποίο οι κλασικοί μύθοι προμήνυαν αυτό που σήμερα μας φαίνεται τόσο σύγχρονο, έκανε αυτό το έργο εκπληκτικά διασκεδαστικό και ικανοποιητικό.
Ερ. Στο βιβλίο (το οποίο δεν έχει ακόμα μεταφραστεί στα ελληνικά) ερευνάτε τον τρόπο με τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες «οραματίστηκαν» την τεχνητή ζωή, τόσο μέσα από τη μυθολογία όσο και μέσα από τον σχεδιασμό αυτοκινούμενων συσκευών και ρομπότ την ελληνιστική κυρίως εποχή. Πώς θεωρείτε ότι ξεκίνησε αυτό το «όραμα»; Με άλλα λόγια, ποια ανθρώπινη ανάγκη πιστεύετε ότι εξυπηρετούσε;
Απ. Πιστεύω ότι μύθοι για αυτόματα και κινούμενες μηχανές ενθάρρυναν τους ανθρώπους της αρχαιότητας να αφήσουν ελεύθερη τη φαντασία τους, περιγράφοντας θαύματα και θαυμαστά πράγματα που μπορούσαν να κάνουν ο θεός των εφευρέσεων Ήφαιστος ή ο λαμπρός τεχνίτης Δαίδαλος -χρησιμοποιώντας τα ίδια οικεία υλικά, εργαλεία και εφαρμογές που οι συνηθισμένοι σιδεράδες και τεχνίτες χρησιμοποιούσαν κάτω στη γη- αλλά με εκπληκτικά αποτελέσματα. Οι αρχαίοι μύθοι επέτρεπαν στους ανθρώπους να αναλογιστούν πώς θα μπορούσε κάποιος να κατασκευάσει αυτόματα, κινούμενες συσκευές, ανδροειδή και αυτοματοποιημένες μηχανές, αρκεί να διέθετε θεϊκές δυνάμεις και εφευρετικότητα. Άλλος ένας στόχος των μύθων ήταν να λένε συναρπαστικές και σημαντικές ιστορίες. Οι μυθικές αφηγήσεις επιβιώνουν και είναι αξιομνημόνευτες αν έχουν πολυπλοκότητα και μακροχρόνια σημασία.
Οι ελληνικοί μύθοι για τα αυτόματα και τα τεχνητά όντα προσκαλούν τους ανθρώπους της αρχαιότητας, αλλά και της σύγχρονης εποχής, να αναλογιστούν τα προβλήματα και τα διλήμματα που σχετίζονται με την προσπάθεια μίμησης ή υπέρβασης της φύσης. Οι μύθοι θα μπορούσαν να έχουν εμπνεύσει τους πραγματικούς μηχανικούς και τεχνίτες να κατασκευάσουν γνήσιες αυτοκινούμενες συσκευές και μηχανοποιημένες κατασκευές στην Ελληνιστική εποχή. Η Αλεξάνδρεια, με τη μεγάλη βιβλιοθήκη και το μουσείο της, προσέλκυσε πολλούς εφευρέτες οι οποίοι δημιούργησαν πλήθος ιστορικών αυτομάτων, κινούμενων αντικειμένων, αυτόματων θεάτρων και άλλων τεχνικών θαυμάτων. Μοντέλα εργασίας βασισμένα σε αυτά τα αρχαία σχέδια μπορεί κανείς να θαυμάσει στο Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας «Κώστας Κοτσανάς» στο Κολωνάκι.
Ερ. Δώστε μας μερικά παραδείγματα από την ελληνική μυθολογία που αφορούν τέτοιες αναζητήσεις; Ποια είναι η αγαπημένη σας ιστορία;
Απ. Το αγαπημένο μου παράδειγμα από μυθικό αυτόματο είναι ο Τάλως, ο γιγάντιος χάλκινος άνθρωπος που έφτιαξε ο θεός Ήφαιστος για να υπερασπιστεί το βασίλειο του βασιλιά Μίνωα στην Κρήτη. Ο μύθος του Τάλω είναι πολύ αρχαίος και περιγράφεται από τον ποιητή Ησίοδο, ο οποίος έζησε περίπου τα χρόνια του Ομήρου, 750 - 650 π.Χ. Ο Τάλως περιγράφεται ως «κατασκευασμένος, όχι γεννημένος», ένα αυτοκινούμενο, μεταλλικό ανδροειδές. Έκανε τον γύρο του νησιού τρεις φορές την ημέρα. Ήταν «προγραμματισμένος» να αναγνωρίζει πλοία που προσέγγιζαν το νησί και μπορούσε να σηκώνει ογκόλιθους και να τους εκσφενδονίζει κατά των εισβολέων. Ο Τάλως μπορούσε επίσης να ζεστάνει το μπρούτζινο σώμα του και να συντρίψει τους εχθρούς στο στήθος του, ψήνοντάς τους ζωντανούς.
Ο Ιάσων και οι Αργοναύτες τον συνάντησαν κατά την αναζήτηση του Χρυσόμαλλου Δέρατος. Χωρίς τη βοήθεια της έξυπνης μάγισσας Μήδειας, θα ήταν τα επόμενα θύματα του Τάλω. Είναι καταπληκτικό το τι μας λέει ο μύθος για την εσωτερική λειτουργία του. Είχε μόνο έναν σωλήνα ή αρτηρία, που ξεκίναγε από το κεφάλι και κατέληγε στο δάχτυλο του ποδιού του. Αντί για αίμα, «λειτουργούσε» με ιχώρ, το μυστηριώδες υγρό των θεών. Ολόκληρο το σύστημα του γίγαντα ήταν σφραγισμένο με ένα μπρούτζινο καρφί στον αστράγαλο. Έτσι ο Τάλως ήταν ένα είδος Σάιμποργκ, ένας υβριδικός άνθρωπος και μηχάνημα.
Ευτυχώς για τους Αργοναύτες, η Μήδεια κατάφερε να καταστρέψει το μπρούντζινο ρομπότ, χρησιμοποιώντας πειθώ και τεχνολογία. Η Μήδεια έπεισε τον Τάλω ότι μπορούσε να τον κάνει αθάνατο, αρκεί να την άφηνε να αφαιρέσει το μπρούτζινο καρφί από τον αστράγαλό του. Ο Τάλως συμφώνησε και η Μήδεια και ο Ιάσωνας το αφαίρεσαν ώστε «το υγρό της ισχύος» του να χυθεί. Τουλάχιστον δύο αρχαίες ελληνικές αγγειογραφίες του 5ου αι. π.Χ. δείχνουν τον Ιάσωνα να χρησιμοποιεί ένα εργαλείο για να αφαιρέσει το καρφί αυτό. Έτσι, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι φαντάστηκαν τον Τάλω ως προϊόν της τεχνολογίας. Στον μύθο, το ιχώρ του χάλκινου ρομπότ ρέει σαν τηγμένο μέταλλο, ενώ εκείνος αναπηδά και καταρρέει.
Ερ. Τι γνωρίζουμε για παρόμοιες μυθικές ή άλλες αναζητήσεις σε αρχαίους λαούς όπως οι Ινδοί και οι Κινέζοι;
Απ. Στα αρχαία χρονικά, έπη και στις συλλογές προφορικών παραδόσεων από την Κίνα και την Ινδία, υπάρχουν ενδείξεις ότι και οι άνθρωποι στην Ασία έγραψαν ιστορίες για την αναζήτηση τεχνητής ζωής, από την έρευνα της πηγής της νεότητας ως τη δημιουργία απίστευτα ρεαλιστικών αυτομάτων που τους νόμιζαν για αληθινούς άνδρες και γυναίκες. Το αγαπημένο μου παράδειγμα από την Ασία είναι ο θρύλος που λέει ότι μετά τον θάνατο του Βούδα, τα λείψανά του φυλάχτηκαν από ρομποτικούς πολεμιστές.
Ερ. Γνωρίζουμε αρκετές εφευρέσεις αυτοματοποίησης των αρχαίων Ελλήνων, όπως το ρομπότ-υπηρέτρια του Φίλωνα, ο κινηματογράφος του Ήρωνα και το αυτόματο ωρολόγιο του Κτησίβιου. Θεωρείτε ότι εφευρέσεις σαν τις παραπάνω επηρέασαν τη μετέπειτα τεχνολογία ή θα λέγαμε ότι το όραμα για την κατασκευή αυτομάτων είναι κάτι διαχρονικό;
Απ. Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου μου αναλύει πραγματικές, ιστορικές εφευρέσεις των θαυμάτων μηχανικής από τους Κτησίβιο, Φίλωνα και Ήρωνα, όπως οι υπηρέτες - ανδροειδή που έχυναν κρασί, πουλιά που τραγουδούσαν, κινούμενες μορφές δράκων και φιδιών, ακόμα και μνημειώδη κινούμενα αγάλματα. Το πρώτο μοντέλο ενός πουλιού που μπορούσε να πετάξει επινοήθηκε από τον Έλληνα μηχανικό και πολιτικό Αρχύτα, ο οποίος ήταν φίλος του Πλάτωνα. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα, αλλά οι αρχαίοι μύθοι «επιστημονικής φαντασίας» σχετικά με τις αυτοκινούμενες συσκευές και τα αυτόματα του Ηφαίστου στον Όμηρο και τον Ησίοδο θα μπορούσαν να έχουν εμπνεύσει τους πραγματικούς τεχνίτες οι οποίοι αργότερα δημιούργησαν πραγματικά θαύματα τεχνολογίας στην ελληνιστική εποχή. Πολλά από τα μηχανήματά τους παρουσίαζαν μυθικά όντα.
Ερ. Γιατί η ελληνιστική Αλεξάνδρεια έχει θεωρηθεί η πρώτη «Σίλικον Βάλεϊ»;
Απ. Η Αλεξάνδρεια ήταν το κέντρο της καινοτομίας και των τεχνικών προόδων στην περίοδο μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.) ως τη βυζαντινή εποχή. Μετά την κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το έργο τους θα είχε χαθεί αλλά, ευτυχώς, μεγάλο μέρος αυτού του υλικού διατηρήθηκε από Άραβες και ισλαμιστές μελετητές και μηχανικούς του Μεσαίωνα και με αυτό τον τρόπο τα σχέδια των αρχαίων ελληνικών αυτομάτων αναβίωσαν και επεξεργάστηκαν στην Ευρώπη των Μέσων Χρόνων.
Ερ. Έχετε γράψει επίσης το βιβλίο για τις Αμαζόνες («The Amazons: Lives and Legends of Warrior Women across the Ancient World»). Τι σας έλκει στις αρχαίες μυθολογίες; Πιστεύετε στην «κρυμμένη» ιστορία που ενυπάρχει στους αρχαίους μύθους;
Απ. Πιστεύω ότι στη μυθολογία -μαζί με τις φανταστικές αφηγήσεις -μπορούν να εντοπιστούν σημαντικές ιδέες, παρατηρήσεις, εξηγήσεις και θεωρίες. Θεωρώ λοιπόν ότι αξίζει να διερευνήσουμε τους αρχαίους μύθους για να αποκαλύψουμε τα πολύτιμα ψήγματα από τις επιστημονικές πραγματικότητες και τις ιστορικές αλήθειες οι οποίες είναι ενσωματωμένες στις ιστορίες τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου